Forbes
Në një ditë me diell tetori në kryeqytetin e Shqipërisë, Tiranë, Samir Mane rrezatohet teksa ecën nëpër qendrën tregtare të tij Tirana East Gate, një tempull 1.2 milionë metra katrorë, një tempull i kapitalizmit me marka ndërkombëtare që variojnë nga Adidas dhe Swarovski te Burger King dhe KFC. Qendra tregtare më e madhe në Shqipëri prej xhami dhe çeliku nuk dallohet nga komplekset e shumta tregtare në çdo qytet të madh evropian—dhe ky është qëllimi.
“Ky është aktivi ynë kryesor. Është 100% i dhënë me qira,” mburret ai, duke përmendur një listë të qiramarrësve, përfshirë shitësit e veshjeve H&M dhe Zara plus restorantin e parë të sushit në Shqipëri dhe disa nga bizneset e tij si shitës me pakicë veshjesh, një dyqan lodrash dhe një zinxhir të pajisjeve elektronike të konsumit. “Njerëzit duan të jenë në gjendje të prekin produktet. Ne kemi çdo biznes të prekshëm në Shqipëri.”
I veshur me një xhaketë sportive blu të errët mbi një polo të zezë Lacoste, Mane mund të duket si një prej blerësve që shëtisnin të hënën në mëngjes në qendrën tregtare. Por manjati 57-vjeçar është miliarderi i parë dhe i vetëm në Shqipëri, personi më i pasur në këtë vend të vogël mesdhetar me vetëm 2.8 milionë banorë.
Falë investimeve të tij në shitje me pakicë, pasuri të paluajtshme dhe banka, ai ka ndërtuar një pasuri prej 1.4 miliardë dollarësh, sipas vlerësimeve të Forbes, duke i dhënë atij një vend në listën e miliarderëve në botë të Forbes 2025. Nuk është diçka që ai e priste ndonjëherë si një refugjat 23-vjeçar duke ikur nga regjimi komunist i Shqipërisë në vitin 1991. “Kurrë nuk e mendoja se ishte e mundur. Ëndrra ime ishte të kisha shtëpinë time ose të kisha një makinë,” thotë ai.
Tani, konglomerati i tij BALFIN Group operon në 10 vende dhe regjistroi një fitim neto prej 120 milionë dollarësh nga shitjet prej 880 milionë dollarësh në vitin 2024, përkatësisht 31% dhe 14% më shumë nga viti 2023. Rreth 62% e të ardhurave vijnë nga tregtia me pakicë, e ndjekur nga pasuritë e paluajtshme me 20%, bankat me 9% dhe logjistika dhe menaxhimi i aktiveve përbëjnë pjesën tjetër. Mane i zotëron të gjitha, por ai ka sjellë partnerë në qendrat e tij tregtare, zinxhirët e shitjes me pakicë dhe projektet e zhvillimit të pasurive të paluajtshme.
Gjurma e tij është e dukshme në të gjithë kryeqytetin e Shqipërisë, ku ai ka jetuar që nga kthimi në vendin e tij në vitin 2005. Ai zotëron Tirana Bank, banka e pestë më e madhe në Shqipëri; zinxhiri i tij elektronik Neptun është më i madhi në vend; dhe ai zotëronte zinxhirin më të madh të supermarketeve derisa e shiti në mars.
Duke hipur nëpër qytet me SUV-in e tij të zi Mercedes-Maybach, ai drejton shoferin e tij drejt Rolling Hills, një kompleks banimi luksoz që ai ndërtoi ku ai zotëron gjithashtu një vilë 3065 metrash katrorë.
“E bleva tokën në 2008, ishte shumë e lirë në atë kohë,” thotë ai, duke parë një hapësirë prej 153 vilash të stilit neoklasik me pamje nga malet. Vlera e tokës në zonë është rritur më shumë se dhjetëfish gjatë kësaj kohe dhe Mane ka vazhduar të ndërtojë.
Pranë është një tjetër zhvillim në pronësi të Balfin, Collina Verde, dhe Mane ka një tjetër në ndërtim pranë një liqeni artificial që pritet të kushtojë 240 milionë dollarë dhe do të përfundojë në vitin 2028.
Pasuria e Manes nuk ndalet në kufijtë e Shqipërisë. Ai zotëron dyqane me pakicë në të gjithë Bosnjën dhe Hercegovinën, Kosovën, Malin e Zi dhe Maqedoninë e Veriut, duke përfshirë Skopje East Gate, qendrën tregtare më të madhe në Maqedoninë e Veriut. Përtej Ballkanit Perëndimor, ai gjithashtu ka filluar të investojë në ndërtim apartamentesh dhe zyra në Austri dhe Kanada plus Nju Jork dhe Nju Xhersi.
Duke shpjeguar qasjen e tij, ai tregon mësimet që ka mësuar duke lexuar libra nga ikona të biznesit amerikan, si ish-CEO për një kohë të gjatë të General Electric, Jack Welch: “Welch tha se duhet të diversifikoheni. Shqipëria është e vogël, ndaj menduam, pse të mos shkojmë në vende të tjera dhe industri të tjera?”
Mane lindi në vitin 1967 në qytetin jugor të Shqipërisë, Korçë, gjatë sundimit të Enver Hoxhës, njeriu i fortë komunist i vendit. Udhëtimet e brendshme ishin shumë të kufizuara dhe Mane rrallë largohej nga qyteti i tij derisa shkoi në universitet në Tiranë në moshën 18-vjeçare, ku studioi gjeologji.
“Unë nuk zgjodha gjeologjinë. Ishte partia komuniste ajo që vendosi se çfarë studioje,” kujton ai. Gjatë viteve të kolegjit, Mane blinte mish për të bërë qofte dhe ua shiste studentëve për të fituar para shtesë – derisa pas gjashtë muajsh nga nxitimi i tij, autoritetet e ndaluan atë.
Në vitin 1991, kur ishte ende student, vendosi të largohej nga vendi për të kërkuar një jetë më të mirë. Ai mori një vizë austriake nga një agjenci udhëtimesh dhe bëri një udhëtim 36 orësh pa ndalesë me autobus për në Vjenë, ku u regjistrua si refugjat. (Ai më vonë mësoi se viza e lëshuar nga agjencia ishte false, por askush nuk e ndaloi.)
Ai kaloi më shumë se gjashtë muaj në një kamp refugjatësh, duke studiuar vetë gjermanisht, derisa u bë mjaft i mirë për të aplikuar në Universitetin Teknik të Vjenës për të vazhduar diplomën e tij në gjeologji. Në vitin 1992, regjimi komunist i Shqipërisë u shemb. “Shqipëria u hap pak dhe njerëzit vinin në Vjenë për të blerë pajisje elektronike. Kështu që pashë një mundësi,” thotë ai.
Ai e la universitetin në vitin 1993 dhe filloi të përkthente për disa eksportues përpara se të merrej vetë me këtë biznes. Po atë vit ai ngriti një biznes të quajtur Alba-Trade, i cili bleu videoregjistrues, radio, TV dhe pajisje shtëpiake në Austri dhe i dërgoi në Shqipëri.
I ngarkonte vetë kamionët dhe më pas bënte udhëtimin dyditor nga Vjena në Tiranë, duke fjetur në kamion për të kursyer para dhe për të mbrojtur mallin. Ai do të gjente një vend në Tiranë, do të parkonte kamionin e tij dhe klientët sapo u shfaqën. “Ne i shitëm të gjitha [mallrat] në kamion në tre orë,” thotë ai. “Por në Austri, pashë se ishte e mundur të shiseshin produkte në mënyrën e duhur në dyqane”.
Për të kuptuar biznesin, Mane lexoi libra jo vetëm nga Jack ëelch, por edhe nga themeluesi i ëalmart, Sam ëalton. “Njëri prej tyre më mësoi se si të drejtoja biznesin e shitjes me pakicë dhe tjetri më mësoi se si të drejtoja një korporatë,” thotë ai.
Ai hapi dyqanin e parë Neptun që shiste televizorë dhe pajisje shtëpiake në Tiranë në vitin 1996. Dy vjet më vonë ai u zgjerua në Maqedoninë e Veriut dhe më pas në Kosovë, Serbi dhe Mal të Zi, duke u bërë një nga të huajt e parë që hyri në ato tregje ndërsa vendet e reja dolën nga shpërbërja e Jugosllavisë në fillim të viteve 1990.
“Ai është një vizionar për të pasur konceptin e duhur në kohën e duhur. Ai identifikoi nevojën për pajisje në Ballkanin Perëndimor kur ne nuk kishim lavatriçe,” thotë Edlira Muka, CEO e BALFIN.
Suksesi i Manes pasqyroi gjithashtu bumin ekonomik në ato vende teksa ata kaluan në kapitalizëm: “Ai përfaqëson një nga konglomeratet më të mëdhenj në Shqipëri dhe është një shenjë e rritjes ekonomike dhe ndryshimit që ka parë vendi,” shton Martin Mata, bashkëdrejtor ekzekutiv i Fondit Shqiptaro-Amerikan të Ndërmarrjeve (AAEF), një fond investimi jofitimprurës i krijuar për të ndihmuar ekonominë e tregut të Shqipërisë në vitin 1995.
Nga fillimi i viteve 2000, Mane kishte ndërtuar një perandori të elektronikës së konsumit në të gjithë Ballkanin Perëndimor, me 19 dyqane dhe 50 milionë dollarë të ardhura, duke siguruar shumicën e mallrave të tij nga Azia. Por duke parë suksesin e markave perëndimore dhe qendrave tregtare në Evropën Lindore postkomuniste, ai mendoi se mund të bënte të njëjtën gjë edhe në Shqipëri. Në vitin 2005, ai zhvendosi familjen e tij nga Vjena në Tiranë për të hapur qendrën e parë tregtare të vendit në periferi të kryeqytetit.
Për të ankoruar qendrën tregtare, atij i duhej një dyqan ushqimor. Kështu Mane udhëtoi nëpër Evropë duke takuar krerët e rrjeteve të supermarketeve për t’i bindur ata të hapnin dyqane në Shqipëri. “Ata thanë, ‘Z. Mane, ne shohim shifrat e PBB-së. Askush nuk do të vijë'”, kujton ai. (PBB-ja e Shqipërisë në atë kohë ishte vetëm 8 miliardë dollarë, krahasuar me 24 miliardë dollarë aktuale.) “Kështu që vendosa të hap vetë një rrjet supermarketesh. Punësova një djalë francez nga Carrefour dhe ndërtova dyqanin e parë ushqimor modern në Shqipëri.”
Ishte një veprim ambicioz. Në atë kohë, më shumë se 30% e ekonomisë së Shqipërisë ishte informale, duke punuar në industri të parregulluara që nuk paguanin taksa. Mane kishte nevojë të bindte legjionet e konsumatorëve që të konvertoheshin në kapitalizmin e stilit perëndimor dhe të paguanin mallra në një qendër tregtare dhe jo në tregjet e lagjeve.
“Askush, madje as babai im, nuk besonte se do të funksiononte,” thotë Mane. “Ata thanë, ‘Pse dikush duhet të udhëtojë dy orë me makinë për të blerë domate?’” Në fillim, Mane u përpoq të gjente investitorë, madje edhe fondet që e kanë mbështetur atë, ishin skeptikë për planet e tij në atë kohë. “Ne nuk ishim të bindur,” thotë Aleksandër Sarapuli, bashkë-CEO i AADF.
Mane përfundimisht e bindi Bankën Evropiane për Rindërtim dhe Zhvillim, një bankë zhvillimi me bazë në Paris, të investonte 15 milionë dollarë në financim borxhi dhe kapitali për dyqanin e tij ushqimor.
Në tetor 2005, ai hapi Qendrën Tregtare Univers në Tiranë, me një dyqan elektronik Neptun dhe postin e parë të zinxhirit të tij ushqimor Euromax. Rrugët ishin të mbushura me makina në ditën e hapjes dhe Mane u hodh dhe drejtoi trafikun në parkingun e vogël.
“Me gjithë skeptikët, kishim mijëra njerëz që prisnin në autostradë,” shton Steven Grunerud, shefi financiar kanadez i BALFIN, të cilin Mane e punësoi në vitin 2007 nga banka austriake Raiffeisen për të profesionalizuar biznesin e tij.
Kur Mane më vonë vendosi të hapte qendrën tregtare edhe më të madhe Tirana East Gate, ai kishte provuar konceptin e tij dhe kishte fituar më shumë investitorë se më parë. “Ai nuk pretendoi të dinte se si drejtohet një qendër tregtare, por mori ekspertizë, ndoqi modelin dhe dëgjoi njerëz që dinin ta bënin atë,” thotë Mata i AADF, i cili vlerëson se fondi trefishoi investimin e tij kur i shiti aksionet e tij tek qendra mbrapsht tek Mane në mars.
Mane e ndërtoi atë sukses duke marrë një rol gjithnjë e më të madh në ekonominë e Shqipërisë. Shumë nga investimet kanë përfunduar: Ai bleu Tirana Bank në 2019 dhe 2020 nga huadhënësi me probleme greke Piraeus Bank për 64 milionë dollarë dhe banka, me 1.7 miliardë dollarë aktive, tani ka një vlerë prej rreth 155 milionë dollarë. Sipërmarrjet e tjera nuk kanë qenë aq të suksesshme. Mane mori rrjetin e lajmeve financiare me bazë në Tiranë Scan TV në vitin 2022, por e shiti atë një vit më vonë me një humbje rreth 2.2 milionë dollarë.
Pasuria e tij ka sjellë gjithashtu një shqyrtim më të madh. Në tetor, Prokurori i Posaçëm Antikorrupsion i Shqipërisë (SPAK) arrestoi ish-presidentin shqiptar Ilir Meta me akuzën e dyshuar për korrupsion. Mane – i cili nuk është akuzuar për asnjë krim – thuhet në dokumente se i ka ofruar Metës dhe gruas së tij të atëhershme Monika Kryemadhi, një deputete, një vilë në kompleksin Rolling Hills me vlerë pak më pak se 1 milion dollarë (Meta ka apeluar arrestimin e tij dhe Kryemadhi i ka mohuar akuzat.)
“Nëse je një biznesmen i shquar në Shqipëri, ke një lidhje shumë të fortë me politikën. Nuk është për t’u habitur që Mane e ka pasur këtë lidhje me Metën”, thotë Afrim Krasniqi, profesor i shkencave politike në Universitetin e Tiranës.
Mane i mohon kategorikisht akuzat, duke i quajtur ato “të pabaza dhe të rreme të provuara nga autoritetet shqiptare” dhe thotë se nuk ka pasur kurrë marrëdhënie të ngushta personale me Metën. “Unë kurrë në jetën time nuk jam hetuar, akuzuar apo ndjekur penalisht, as për këtë çështje, as për ndonjë çështje tjetër”, shton ai.
Në botën e vrazhdë të ekonomisë shqiptare, Mane krenohet që nuk hyri në arenën politike apo nuk përfitoi nga privatizimi i bizneseve shtetërore në vitet 1990. “Nuk kam qenë kurrë në politikë dhe nuk është aspak qëllimi im”, thotë ai. “Unë kurrë nuk kam marrë pjesë në asnjë privatizim. Në vendet ish-komuniste, nëse je i pasur, njerëzit të konsiderojnë oligark. Por unë e ndërtova pasurinë time në Austri dhe u ktheva.”
Mane tani po kërkon të zgjerohet edhe më tej në Evropën Lindore. Ai po planifikon një ekskluzivitet të ri të Jumbo, një zinxhir grek dyqanesh lodrash, në Moldavi. Dhe ai po shton marka të tjera në perandorinë e tij, duke nënshkruar një marrëveshje me zinxhirin danez të dyqaneve të varieteteve Flying Tiger Copenhagen me plane për të hapur 50 dyqane në katër vitet e ardhshme.
Por ai ende e sheh premtimin në vendin e tij, me turizmin ndërkombëtar si një ndryshim të mundshëm të lojës për ekonominë e Shqipërisë. Ai zotëron Green Coast, një ndërtim luksoz në Rivierën shqiptare që është planifikuar të shfaqë hotele nga markat ndërkombëtare, duke përfshirë Açor, Grand Melia dhe Hyatt plus 2600 vila dhe apartamente.
Faza e parë e projektit, e cila pritet të kushtojë 900 milionë dollarë për t’u ndërtuar në përgjithësi, u hap në vitin 2022 dhe Mane tashmë ka mbledhur një fitim prej afro 150 milionë dollarësh nga shitja e pronave.
“Është një projekt i mrekullueshëm, do të bëjmë shumë, shumë mirë atje”, thotë Mane. Por ai nuk është i vetmi që shikon plazhet e paprekura mesdhetare të Shqipërisë, të cilat rivalizojnë me ato të Kroacisë aty pranë – pa turma.
Miliarderi i pasurive të paluajtshme në Dubai, Mohamed Alabbar po zhvillon një resort luksoz dhe marinë superjahtesh me vlerë 2.5 miliardë dollarë në veri, ndërsa dhëndri i Donald Trump, Jared Kushner dhe firma e tij private e kapitalit Affinity Partners po planifikojnë një zhvillim luksoz prej 1.5 miliardë dollarësh në ishullin e Sazanit në jug.
Për Manen, sa më shumë investime në vendin e tij, aq më mirë. “Më pëlqejnë projektet, shpresoj t’i bëjnë. Do të jetë fantastike për Shqipërinë,” shton ai. Më shumë vizitorë nga jashtë do të thotë më shumë klientë për dyqanet e tij me pakicë dhe më shumë blerës potencialë të vilave të tij.
“Tregtia me pakicë, pasuri të paluajtshme dhe turizëm. Kjo është e ardhmja jonë.”
